Günümüzde vegan deri hayvan derisine karşı ucuz ve basit bir ikame olmanın ötesine geçerek piyasa için arzu edilen bir ürün haline geldi. Hayvanların acı çekmesini ve öldürülmesini engellemek, ekolojik maliyeti düşük ürünler üretmek gibi etiklerle tasarlanan vegan deri, yakın gelecekte hayvan derisinin tamamen yerini alabilecek güçlü bir ürün. Vizyoner üreticiler ise daha yüksek kaliteli, daha dayanıklı, daha sağlıklı ve daha ekolojik tasarımlar üretmek için yaratıcılığı ve teknolojiyi kullanarak yenilikçi çözümler geliştirmeye devam ediyor.
Vegan Deri Nedir?
Hayvan derisine alternatif olarak üretilen vegan deriler yapıları gereği hayvan sömürüsü ve hayvan zulmü içermezler. Ancak vegan deriler arasında sınıflandırılan sentetik deriler (suni ve yapay deri olarak da adlandırılırlar) çevre için oldukça zararlı kimyasallar ve/veya plastik bazlı bileşenler kullanılarak üretilirler. Bu nedenle ana maddesi hayvan derisi olmayan diğer tüm deri türlerini çevreci veya hayvan dostu olarak sınıflandırmak doğru olmaz. Ancak son yıllarda inovasyona dayalı tasarımların gelişmesiyle birlikte bitki bazlı vegan deri alternatifleri, vegan olmayan üreticiler için dahi hem hayvan derisine hem de sentetik deriye güçlü birer alternatif oluşturuyor.
Bitki bazlı vegan deriyi tercih etmeden önce vegan deri türlerini ve vegan derinin özelliklerini daha yakından tanımamız gerekiyor.
Vegan Deri Yeni Bir Ürün mü?
Vegan deri kavramı son 10 yıldır gündemde olsa da aslında hayvan derisine alternatif bulma arayışı 19.yy’ın sonlarında Almanya’da başladı. Bu arayışın arkasındaki itici güç ise savaş ekonomisinin olduğu bir ülkede karneye tabi olmayan bir malzeme üretme isteğiydi. Çalışmalar sonucunda çok katmanlı bir işlenmiş kağıt hamuru olan bir malzeme üretildi: Prestoff. Bir süre hayvan derisi ile üretilen tüm ürünlerde prestoff alternatif olarak kullanıldı. Ancak dayanıklılık sorunu nedeniyle yaygınlık kazanamadı.
1920’lerde ise Amerika’da popüler ilk sentetik deri olan Naugahyde üretildi. Dayanıklılığı ve görüntüsü itibariyle prestoffa kıyasla gerçekten ikame olabilecek bir malzeme geliştirilmişti.
Ancak üretilen her iki malzeme de %100 başarılı çözümler değildi, sadece hayvan derisine karşı sentetik alternatiflerdi.
Vegan deri kavramı ise sentetik derilerin bütün endüstrilerde yaygınlaşmaya başlamasından çok sonra, 2010 yılında Stella McCartney gibi ünlü tasarımcıların sentetik deriyi yalnızca ekonomik nedenlerle değil etik sebeplerle de tercih etmeye başlamaları üzerine ortaya çıktı.
Vegan Deri Çeşitleri Nelerdir?
• PVC Deri: Tamamen geri dönüştürülmesi mümkün olmayan bu deri alternatifi doğada çözünmediği gibi eskidikçe milyonlarca mikro plastiğin doğaya karışmasına sebep olur. PVC derinin üretim sürecinde de çevreye zararlı güçlü kimyasallar kullanılır. Ana maddesi hayvan derisi olmadığı için vegan deri olarak sınıflandırılsa da bu deri alternatifini doğaya ve hayvanlara verdiği uzun vadeli zararlar nedeniyle tercih etmemenizi öneririz.
• Poliüretan Deri: Üretiminde PVC deriye göre nispeten daha az toksik kimyasal kullanılıyor olsa da geri dönüştürülebilen veya çözünebilen bir malzeme değildir. Bu alternatifin üretiminde geri dönüştürülmüş plastik malzemeler kullanılır. Ancak fosil yakıtların tükenmesine katkıda bulunulduğu için etik sebeplerle vegan deri arayan üretici ve tüketiciler tarafından tercih edilmeyebilir.
• Bitki Bazlı Deri: Etik ve ekolojik sebeplerle vegan deri kullanmak isteyen üretici ve tüketiciler için en iyi alternatif bitki bazlı vegan deridir. Ana malzemesinin doğal olması nedeniyle biyolojik olarak tamamen çözünebilirler. Diğer sentetik derilere oranla bitki bazlı derilerin birçok çeşidi vardır. Bitki bazlı deriler genellikle bitki yaprakları, meyve-sebze kabukları ve bitkisel endüstriyel atıklar kullanılarak üretilirler.
Nelerden Bitki Bazlı Vegan Deri Üretilebilir?
• Ananas: Halihazırda gıda tüketimi için üretilmiş olan ananas bitkisinin yaprakları, petrol reçinesi ve termoplastik polyester kullanılarak alternatif bir materyal üretilir.
• Domates: Endüstrinin atık olarak değerlendirdiği domatesin selüloz lifleri işlenerek sürdürülebilir bir deri alternatifi üretilebilir. Biyolojik olarak tamamen çözünebilir olan Hindistan çıkışlı bu alternatif 2021 yılında PETA tarafından Tekstilde En İyi Yenilik Ödülü’ne layık görülmüştür.
• Elma: Meyve suyu ve komposto şirketlerinin atık ürünü olan elma kabukları kullanılarak deri üretilebilir. Elma derisi ilk olarak İtalya’da üretilmiştir. Türkiye’de ise elma derisini kullanarak tüketiciye yönelik üretim yapan iki adet vegan marka bulunuyor: Prev ve Rotco.
• Hindistan Cevizi: Atık hindistan cevizi suyu toplanarak selüloz üreten bakterilerin geliştirilmesi için kullanılır. Bu yöntemde 4000 litre hindistan cevizi suyu kullanarak 25 kilo selüloz üretilebiliyor. Bu malzemenin üretiminde kimyasallar kullanılmadığı için alerjiye, intoleransa veya herhangi bir hastalığa neden olmazlar.
• Mantar (Meşe Mantarı): Vegan deri üretmek için iyi bir alternatif olan mantar meşe ağacının kabuğu alınarak üretilir. Mantar üretimi için her ağaç dokuz yılda bir hasat edilir. Kabuk büyüdükçe toplama işleminin yapılması ağaca zarar vermeden ham madde elde etmeyi sağlar.
• Mantar: Mantarlar miselyum adı verilen bir iplik ağı aracılıyla büyür. Birkaç hafta içinde gelişen miselyum kolayca işlenebilir, sıkıştırılabilir ve tekstüre edilebilir. Miselyum kullanılarak elde edilen vegan deri dayanıklılık açısından oldukça başarılıdır.
• Kaktüs: Agave bitkisi Meksika ekonomisinde önemli bir yere sahip olan tekila üretimi için yaygın bir şekilde yetiştiriliyor. Meksikalı yenilikçi bir firma ise tekila üretim sürecinin atık ürünü olan ve kullanılmayan kaktüs liflerini değerlendirerek geri dönüşüm yoluyla vegan deri üretiyor.
• Kombuça: Simbiyotik bakteri ve maya kültürü kullanılarak üretilen kombuçada bu simbiyotik yaşam gelişir ve zamanla ‘kombuça anası (scoby)’ adı verilen bir selüloz kütlesi oluşturur. Birkaç hafta içinde hızlıca büyüyen kombuça anası biyolojik olarak çözünebilen bir materyale dönüştürebilir.
• Silikon: Kumaş üzerine silikon kaplama yoluyla üretilen bu alternatif plastik sentetik deri ile benzerlik gösterse de onlara kıyasla daha dayanıklı ve daha çevre dostudur. Bitki bazlı bileşenlerle birlikte kullanılır.
• Zeytin: Zeytin ve zeytinyağı endüstrisinin en büyük sorunlarından olan atığa dönüşüm imkanı veren bu bitkisel deri alternatifinin üretiminde de suni derilere oranla daha az kimyasal kullanılıyor. Dünyanın en büyük zeytin ağacı varlıklarından birine sahip olan Türkiye’de zeytin kullanarak üreticiler için vegan deri üreten bir firma bulunuyor: Oleago. Oleago ürettiği Oleatex ürünü ile Uluslararası V-Label Ödülleri 2022’de Influencer Özel Ödülü’ne layık görülmüştür.
Bitki bazlı vegan deri endüstrisi çok büyük bir ivme ile gelişmeye devam ediyor. Bu nedenle yakın bir tarihte şu an deri üretiminde kullanılmayan pek çok malzemenin yeni vegan deri alternatiflerinin üretilmesinde kullanılacağı düşünülüyor.
Vegan Deri Sürdürülebilir mi?
Hayvan derisinin vegan derilerden daha sürdürülebilir olduğuna dair yaygın bir inanış var. Ancak gerçek bunun tam tersi. Çünkü her geçen gün vegan deri alternatifleri arasına yeni bir bitki bazlı vegan deri alternatifi ekleniyor. Bitki bazlı yeni vegan deri alternatifleri geliştirilmeye devam ettikçe tüm üreticiler için yalnızca hayvan derisine değil aynı zamanda plastik bazlı sentetik derilere de alternatif olabilecek sürdürülebilir malzemeler yaygınlaşıyor.
Elbette bitki bazlı derilerin üretimi için de kaplama maddesi olarak kullanılan bazı zararlı maddelerin (BOPP film (Çift eksenli yönlendirilmiş polipropilen film) veya poliaktik asit) kullanılması gerekiyor. Ancak bu maddeler hayvan derisini işlerken kullanılan kimyasallara kıyasla doğaya daha az zarar veriyor. Bununla birlikte deri üretiminde kullanmak üzere hayvan yetiştirmeye kıyasla mevcut tarımsal atıkları ve bitkileri kullanmak çok daha çevreci bir çözüm sunuyor. Üstelik bitki bazlı vegan deri endüstrisinin karbon ayak izi ve su izi çok daha düşük.
Bitki Bazlı Vegan Deri, Endüstrileri Dönüştürebilir mi?
Bitki bazlı vegan deriler hayvan derisine kıyasla daha ince ve daha hafiftir. Bu özelliği sebebiyle vegan deri ile çalışmak üreticiler için çok daha kolaydır.
Bitki bazlı vegan deriler sentetik derilere göre daha uzun süre kullanılabilir. Çünkü mikroplastik oluşturmadan çözünen vegan deriler aynı zamanda hava geçirgenlikleri nedeniyle sağlık açısından da daha uzun kullanım süresi sunar.
Sentetik deriler ve vegan deriler üretim maliyetleri açısından hayvan derisi kullanılan ürünlere göre çok daha ucuzdur. Çünkü hem kullanılan ham maddenin üretilmesi için geçen süre ve emek hem de deriyi işleyecek kalifiye işçilerin gerekliliği dikkate alındığında herhangi bir hayvan derisi ürünün maliyeti oldukça yüksektir. Bu nedenle vegan deriler özellikle uzun vadede yüksek kaliteli ve düşük maliyetli ürün üretmek isteyen firmalar tarafından tercih edilirler.
Neden Bitkisel Bazlı Vegan Deriyi Tercih Etmeliyiz?
Her yıl bir milyardan fazla inek, domuz, keçi, koyun, timsah, deve kuşu, yılan, kanguru, tavşan ve hatta köpek ve kedi derileri için öldürülüyor. ‘Yüksek kalitede’ bir deri elde etmek için birçok hayvanın derisi bilinci açıkken ve hiçbir şekilde ağrı kesici verilmeden yüzülüyor. Tıpkı kürk üretiminde olduğu gibi hayvanların çektikleri acıların ve ölümlerin, sunulan tekstil ürünlerinden daha değersiz olduğu deri sektörü yalnızca derisi kullanılmak için sömürülen hayvanları etkilemiyor.
Hayvan sömürüsünün en vahşi yüzünü gösteren sektörlerden biri olan bu sektörde deriyi işlemek için kullanılan zararlı bileşenler, deriyi dönüştürmek için harcanan enerji, tabakhanelerin atık sularından nehirlere ve denizlere karışan kimyasallar endüstrinin yakın çevresindeki bütün bitki ve hayvanlara, suya ve toprağa kalıcı olarak zarar verir.
Oysa vegan ve sürdürülebilir deriler hiçbir şekilde hayvan sömürüsü içermedikleri gibi aynı zamanda doğaya da zararları açısından hayvan derisinden çok daha iyi bir konumdadır. Günümüzde dayanıklılığı artırılmış vegan deriler hem doğada %100 çözünebilir hem de istenilen bütün ürünlerin üretiminde rahatlıkla kullanılabilir. Bununla birlikte normal şartlar altında hiçbir ekonomik değeri olmayan endüstriyel atıklar kullanılarak üretilen vegan derilerin maliyeti uzun vadede çok daha düşüktür.
Eski sentetik deriler kalite, dayanıklılık, çevre, hayvanların yaşam hakkı veya sürdürülebilirlik düşünülerek tasarlanmamıştı.
Ancak günümüzde birçok tüketici için belirleyici olan bu etmenlerin bir arada düşünülmesi sürdürülebilir bitki bazlı vegan deri alternatiflerinin üretilmesi sağladı. Etik sebeplerle vegan deri talep eden tüketiciler vegan deri endüstrisinin her geçen gün biraz daha gelişmesini sağlıyor.
Dünya genelinde ayakkabıdan çantaya, lüks otomobillerden mobilya üretimine kadar birçok sektörde uluslararası markalar etik sebeplerle sürdürülebilir vegan deri alternatiflerini kullanmaya başladı bile.
Gelecek sürdürülebilir, çevre dostu, doğada %100 çözünebilir, dayanıklı ve yüksek kaliteli şekilde tasarlanmış ama en önemlisi hayvan sömürüsü içermeyen bitki bazlı vegan derilerde…
Kaynak: peta, bioleather, treetribe, webmd
