İnsan olmayan hayvanların sömürülme şekillerinden biri de işçi olarak kullanılmalarıdır. Birçok hayvan iş yapmaya zorlanıyor: Bazı hayvanlar taşıma aracı olarak, pulluk çekmek, mal taşımak ve değirmenlere güç sağlamak için kullanılırken diğerleri polis köpeği veya rehber köpek olarak kullanılır.
Bazı insanlar hayvanların bu görevleri yapmaktan keyif aldığını, bu şekilde kullanılmanın kendilerine fayda sağladığını düşünebilir. Ancak bu varsayım aşağıdaki nedenlerden dolayı geçerli değildir.
İnsan dışı hayvanların kullanıldığı işler genellikle aşırı yorucudur ve fiziksel acıya neden olur; örneğin hayvanların ağır yükler taşımaları, koşmaları, ağırlık taşımaları veya başka tür işler yapmaları için onlara kırbaç veya başka nesnelerle vurulması gibi. Ayrıca yaptıkları işin yoruculuğu nedeniyle hayvanlar strese girer, mutsuz olur, karşılaştıkları cezalar veya görevlerden dolayı korku ve ıstırap yaşarlar. Aslında ölesiye sömürülmeleri çok yaygındır. ‘Yük hayvanı’ denilen hayvanlar, çalıştıkları sırada yorgunluktan ölürler ya da artık çalışamayacakları için öldürülürler.
Bazı hayvanların, kullanıldıkları belirli faaliyetleri yapmaktan hoşlandıkları belirli durumlar olabilir, ancak bunlar istisnadır ve hayvanların bu tür kullanımları onlara başka şekillerde zarar veren bir sömürü çerçevesinde gerçekleşir. Çalışan hayvanlar artık iyi çalışamaz hale geldiğinde sıklıkla öldürülür ve yerine yenileri konulur. Ayrıca hayvanlar genellikle belirli bir amaç için yetiştirilir. Üreme sürecinin bir parçası olarak anneler genellikle yalnızlık ve sıkıntı yaşadıkları yerlere kapatılır, bir süre sonra ise yavruları onlardan ayrılır. Bu durum, yavrular henüz birkaç aylıkken ortaya çıkabilir. Bu durum hem yavruları hem de anneleri mağdur eder. Hayvanlar iyi beslenemiyor, barınamıyor veya sağlık hizmeti alamıyor olabilir, çünkü ölürlerse onlara bakmak yerine yenilerini koymak daha ekonomiktir. Bütün bunlar, hayvanları kullananların bunu kâr amacıyla yapması nedeniyle gerçekleşir.
İnsan sömürüsünde olduğu gibi hayvanları iş için kullananlar, hayvanların emeğinden ve acılarından kendi çıkarları için yararlanırlar. Hayvanların emeğinin meyveleri hayvanlara hiçbir fayda sağlamaz. Çalışan hayvanlara belirli bakımlar yapılsa bile, hayvanlar işçi olarak kullanılmanın getirdiği kazançtan çok daha fazlasını kaybederler.
Hayvanların gerçekleştirdiği iş faaliyetleri stresli, tehlikeli ve bazen ölümcül olabilir. Bu sadece polis köpekleri ve orduda kullanılan hayvanlar için geçerli değildir. Taşıma için kullanılanlar gibi diğer birçok hayvan yaralanma ve ölüm riski altındadır. Ayrıca kaza riskiyle de karşı karşıya kalırlar. Büyük yaralanmalara maruz kalırlarsa genellikle öldürülürler.
Taşıma ve Çekiş Gücü İçin Kullanılan Hayvanlar
Taşımayı ve çekişi sağlamak amacıyla kullanılan (araba veya pulluk gibi) hayvanlara genel olarak “yük hayvanları” adı verilir. Hayvanlar birçok ülkede insanlar tarafından bu şekilde çalıştırılırlar.
İnsanların hayvanları çekiş için kullanmalarının çeşitli yolları vardır: hayvanları arabalara bağlamak, tarım aletleri (saban gibi) için çekiş gücü yaratmalarını sağlamak, onları yel değirmenlerinde ve su çarklarında (bazen “kan değirmenleri” olarak da adlandırılır) hayvan motoru olarak kullanmak gibi. Atlar eyerlenip sürülür, araba çekmekte ve tarımsal üretimde zorla çalıştırılırlar.
Birçok yerde atların ulaşım amacıyla kullanılması, iş için kullanılan diğer hayvanların sömürülmesine benzer bir sömürü biçimi olan turistik bir faaliyettir. Ayrıca atlar, müşteri beklerken veya çalışmadıkları saatlerde de arabalara bağlı olarak çok fazla zaman harcarlar. Trafikte tehlikeli durumlara maruz kalırlar; araba çarpması durumunda ciddi şekilde yaralanabilirler.
Atların yanı sıra başka hayvanlar da farklı alanlarda çekiş gücü için kullanılır:
- Katırlara eyersiz binilir veya arabaları çekmeye zorlanırlar. Sırtlarında yük taşımaları ‘adettendir’.
- Eşekler binmek, araba ve saban çekmek için kullanılırlar
- Develer, içtikleri suyu depolayabilmeleri ve yön duygularına sahip olmaları nedeniyle çöl bölgelerinde yaygın olarak kullanılır.
- Karlı ve buzlu bölgelerde kızak çekmek için köpekler kullanılır.
- Öküz ve inekler tarımda pulluk veya yük taşıyan arabaların çekilmesinde ve harmanda kullanılırlar. Pek çok yerde rüzgar veya su değirmenlerini de çevirmek zorundadırlar.
Hayvanların bu sömürüden zarar görme biçimleri çeşitlidir.
İşe yaramaları için sıklıkla fiziksel şiddete ve diğer saldırganlık biçimlerine maruz kalırlar.
Genellikle aşırı sıcak veya soğuk olabilen ortamlarda ve aşırı derecede fazla çalıştırıldıkları şartlar altında çalışmak zorunda kalırlar.
İşin kendisi dahi sıklıkla sağlık sorunlarına neden olur. Yapılan iş, hayvanların yaşama şekli ve sağlık durumları arasındaki ilişki açıktır. Ne yazık ki, yeterli veteriner bakımı ve hayvanların çalışabileceği saatlerin sınırlandırılması, yaşlandıkça veya zayıf düştükçe hayvanları değiştirmekten daha az ekonomiktir. Hayvanların çıkarları genellikle ekonomik nedenlerden dolayı göz ardı edilir. Artık çalışamayan hayvanlar, uzun yıllar çalışmadan yaşamaya devam edebilecek olsalar bile sıklıkla mezbahalara gönderilir. Hayvanların iş gücü olarak kullanılmasının alternatifleri de var. Çoğu, hayvanlar yerine araçların geliştirilmesi ve kullanılması gibi oldukça açık alternatiflerdir. Tarımda traktör ve diğer motorlu taşıtların kullanımı yaygındır. Bisiklet, yüzyılı aşkın süredir hem kırsal hem de kentsel ortamlarda yaygın olarak kullanılan bir alternatiftir. Arabalar, motosikletler, trenler ve otobüsler hayvanların kullanılmadığı ulaşım araçlarıdır.
Hayvanların ulaşım aracı olarak kullanılmasına son verilmesi, bunların yerine taşıtların kullanılması gereklidir. Bu tür sömürünün geleneksel olduğu yerlerde bile alternatifler bulmak mümkün. Örneğin Kolombiya’nın Medellin kentinde, at kullanımının yasaklanmasının ardından daha önce çöp toplamak için at kullananlara kargo bisikletleri sağlanmıştır. Hayvan sömürüsünün olmadığı bir topluma doğru ilerlemek için dünyanın her yerinde aynı değişiklikler kolaylıkla yapılabilir.
Hayvanların Kolluk Güçleri Tarafından Kullanılması
Köpekler dünyanın her yerinde polis memurları ve güvenlik görevlileri tarafından kullanılıyor. Bazı durumlarda köpekler, onları kullananların saldırganlığı veya ihmalleri nedeniyle acı çeker veya ölür. Eğitim sırasında ve eğitildikten sonra ceza olarak hayvanlar, onlara fiziksel ve psikolojik olarak acı veren saldırılara maruz kalabilir. Ayrıca kolluk kuvvetlerinin faaliyetleri, hayvanları yaralanma, sağlık sorunları ve kazara ölüm açısından ciddi risk altına sokar. Köpeklerin sağlığı genellikle kullanıldıkları işten daha az önemli kabul edilir, bu nedenle tutuklamalar sırasında köpeklerin hayatları sıklıkla tehlikeye atılır.
Güvenlik görevlileri tarafından kullanılan köpekler genellikle günde birkaç kez ağızlık takmaya zorlanır ve kalabalık yerlerde bulunmanın yarattığı stres nedeniyle sıkıntı çeker. Polis memurlarının atları ulaşım aracı olarak kullanması da yaygındır. Atlar dinlenmeden saatlerce yürümek zorunda kalır ve olumsuz hava koşullarının etkisine maruz kalır. Bazen polisler göstericilere yönelik müdahalelerde de atları kullanır, çıkan arbedede atların yaralanma riski oldukça yüksektir.
Köpeklerin Rehber Olarak Kullanılması
Günümüzde hayvanların bir başka kullanım şekli de görme engeli ya da ciddi görme sorunu olan kişiler için rehber hayvan olarak kullanılmalarıdır. Bireylerin her gün karşılaştıkları, yalnızca fiziksel durumlarından değil, aynı zamanda kendilerine sıklıkla uygulanan ayrımcı muamele ve kurumlardan aldıkları desteğin eksikliğinden kaynaklanan ciddi sorunlara karşı hepimiz duyarlı olmalıyız. Aynı şekilde, işlevsel çeşitliliğe sahip insanların karşılaştıkları zorluklarla başa çıkmalarına yardımcı olmak için insan olmayanlara karşı ayrımcılık yapmamalıyız.
Çözüm, toplumun, engelli bireylerin bugün karşı karşıya kaldıkları kısıtlamalar olmadan yaşamlarını sürdürmeleri için gerekli kaynakları ayırması ve bunu insan olmayan hayvanları veya diğer insanları istismar etmeden yapmasıdır.
İnsan olmayan hayvanlar sömürülmeden ileri derecede görme engeli olan insanlara nasıl hizmet verilebilir? İnsan olmayan hayvanları sömürmemeyi seçen bir toplum, günümüzün kaynaklarıyla teknolojinin gelişimini kullanabilir. Ayrıca insanlar görme engeli olan bireylere rehber olabilirler (ve hayvanların aksine gönüllü olarak çalıştırılabilirler).
GPS teknolojisinin görme engeli olan kişilere yardımcı olarak kullanılması 1980’lerin sonlarında kullanılmaya başlandı. Bugüne kadar geliştirilen sistemlerden bazıları Loadstone GPS, Wayfinder Access, Trekker, BrailleNote GPS ve Mobile GEO’dur. Bu sistemler sayesinde görme engelli kişiler nerede olduklarını ve gidecekleri yere ulaşmak için hangi yöne gitmeleri gerektiğini öğrenebilirler. Görme Engelli Sürücü Meydan Okuması (Blind Driver Challenge) gibi görme engeli olan kişilere uygun araçların geliştirilmesine yönelik projeler de vardır.
“Rehber köpekler” olarak adlandırılan köpekler, acı çektikleri durumlarda bile itaat etmeye istekli olmaları nedeniyle seçilmiş hayvanlardır. Görmeyen veya az gören insanlara günlük yaşamlarında yardımcı olmak üzere eğitilmişlerdir. Rehber köpek yetiştiricileri, özellikleri onları rehber olarak kullanılmaya en uygun kılan ırkları seçerler. Rehber köpekler, henüz birkaç haftalık olduklarında annelerinden ayırılarak “eğitim aileleri” olarak adlandırılan yerlere gönderilirler.
Köpekler bir yaşına geldiğinde ailelerinden aniden ayrılıp bir eğitim merkezine götürülürler ve bu travmatik bir deneyimdir.
Eğitim merkezlerinde eğitmenler belirli davranış kalıplarını aşılayarak köpeklere yürümeleri gereken yerleri ve çeşitli durumlarda nasıl tepki vermeleri gerektiğini öğretir. Bundan sonra köpekler görme engeli bulunan insanlarla yaşamaya başlarlar.
Bir noktada köpekler artık çalışamaz hale gelir. Bu durum, rehber köpekler yaşlandıkça, beklenen görevleri yerine getirmelerini engelleyen bir hastalığa yakalandıklarında veya bir kaza geçirdiklerinde meydana gelebilir. Bu gibi durumlarda genellikle öldürülür veya bir barınağa terk edilirler. Bu her zaman böyle dolmaz, ancak tamamen yasaldır ve bazen gerçekleşir. Köpeklerin uzun yıllar sahipleri için çalışmış olmaları, artık işe yaramaz hale geldikten sonra onlara bakılacağı anlamına gelmez.
Kaynak: Animal Ethics’in “Animals used as workers” başlıklı yazısından çevrilmiştir.
